گزارش سومین همایش مسئولیت اجتماعی نفت

سومین همایش مسولیت اجتماعی صنعت نفت با شعار سیاست گذاری،اقدام موثر و گزارش دهی پایدار در روزهای 27 و 28 تیرماه در محل پژوهشگاه صنعت نفت  تهران برگزار گردید.

خلاصه گفتار سخنرانان و مقالات ارایه شده به شرح زیر است:

مهندس جوادی، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران:

1-      شرکت ملی نفت ایران از زمان تاسیس و اکتشاف نفت با ایجاد راه دسترسی و ساخت بیمارستان و امکانات دیگر علاوه بر برخورداری کارکنان، جوامع محلی را نیز بهره مند نموده است. در بررسی مسئولیت اجتماعی و وظایف آن ،باید اداره کردن اقتصادی حرفه ای  برای بهره مندی صاحبان شرکت و در مرحله دوم کارکنان مد نظر  باشند. ذینفعان صنایع نفتی، صاحبان اصلی صنعت نفت یعنی مردم و کارکنان این صنعت هستند و باید فعالیت ها به گونه ای تنظیم شود که عملکرد صنعت علاوه بر سودآوری اقتصادی، نکات مهمی مانند مسائل زیست محیطی، ایمنی و مسائل بهداشتی را نیز رعایت کند. فراهم کردن شرایط مناسب زندگی برای جوامع پیرامونی صنعت نفت یکی از اصولی است که در قالب مسئولیت های اجتماعی، مورد تأکید قرار گرفته است و در این چارچوب، تأمین منابع مالی برای مسائلی مانند احداث مدارس، بیمارستان ها و مراکز رفاهی از برنامه های وزارت نفت است.

دکتر طالبیان، مشاور اجتماعی وزیر نفت:

2-      درست است که در اساسنامه شرکت ملی نفت ایران موظف شدیم در حوزه‌های جغرافیایی خود نسبت به ایفای مسئولیت اجتماعی در قالب توسعه پایدار و حفظ محیط زیست مستقیما یا از طریق شرکت‌های طرف قرارداد در چارچوب بودجه سنواتی شرکت اقدام کنیم، اما آنچه در مجموع ارائه شده به مراتب حتی از این تکالیف قانونی فراتر رفته است.

برای توسعه غرب کارون مطالعات علمی انجام شده که پیشرفت هم‌افزا (سینرژیک) اجتماعات محلی و نفت، توسعه نهادی و مشارکتی مبتنی بر تشکل‌های بینابین، تکمیل‌گرایی متقابل و همراستایی کارکردی مردم منطقه و نفت (تکمیل زنجیره ارزش و تدارکات محلی)، توسعه یادگیرانه مردم محور (با مردم و برای مردم) و پایداری کارکرد محور ، از اصول شناختی توسعه غرب کارون است.شناخت و تحلیل جامع وضع موجود منطقه، ارائه راهبردهای تفصیلی با توجه به شناخت وضع موجود و ارائه برنامه‌های اقدام و اولویت‌بندی آن‌ها برای هریک از راهبردهای مصوب، از جمله ۳ فاز اجرای طرح مطالعاتی غرب کارون هستند.توسعه و تقویت زیرساخت‌ها و امکانات شهری منطقه غرب کارون یا ساخت شهرک‌های نفتی توسعه یافته از جمله چالش موجود در رسیدن به اهداف در منطقه است.چگونگی ایجاد رضایت در ذینفعان با توجه به انتظارهای بسیار زیاد و برخی تناقض‌ها، چگونگی انجام مسئولیت اجتماعی در منطقه غرب کارون با توجه به انتظارات بیش از حد مردم، چگونگی تامین خدمات مورد نیاز صنعت نفت از ظرفیت‌های اقتصادی موجود منطقه و چگونگی تعیین محل اسکان کارکنان با توجه همزمان به سیاست‌های صنعت نفت و خواسته‌ها و انتظارات کارکنان، از دیگر چالش‌های منطقه غرب کارون برای رسیدن به اهداف مورد نظر است.نفت به دنبال توسعه پایدار است و مسئولیت اجتماعی به تحقق توسعه پایدار کمک می‌کند، همچنین نفت ضرر و زیان‌هایی را برای احیای هورالعظیم متحمل شده است، از این رو امروزه حفظ محیط زیست ضروری است.نگاه مردم به نفت نگاه خوبی نیست و باید برای بهبود این نگاه هرچه بیشتر تلاش کنیم.

دکتر فاضلی ،عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی:

3-      مسئولیت اجتماعی شرکت ناظر بر اصول اخلاقی‌ای است که شرکت بر اساس آن‌ها در قبال رفتارها و اقداماتی که بر جامعه و محیط تأثیر می‌گذارد، مسئول است. هدف نهایی، تولید کالایی متمایز از کالا و خدمات تخصصی شرکت است؛ که می‌توان آن‌را «کالای اجتماعی» نامید. «کالای اجتماعی» مفهوم محوری رویکرد نظری ما به «مسئولیت اجتماعی شرکت» است و ما ایده‌ها را بر همین اساس بنا کرده‌ایم.

کالای اجتماعی خدمت یا کالایی است که: اولا" به بیشترین تعداد افراد جامعه، ثانیا" با پایدارترین شیوه ارایه شود (با همان مفهوم پایداری مندرج در اهداف اهداف توسعه پایدار)، ثالثا" مبتنی بر فراگیرترین ارزش‌های انسانی (نظیر آزادی و عدالت) و رابعا" برای زدودن خشن‌ترین و بدترین صورت‌های بی‌عدالتی ارائه می‌شوند.

شرکت‌های نفت و گاز در آمریکای شمالی، اروپا و کشورهایی نظیر چین اگرچه به‌ لحاظ جایگاه‌شان در تأمین انرژی نقشی بی‌بدیل دارند، اما اصلی‌ترین پیشران بلامنازع اقتصاد و جامعه – از منظر میزان سهم در تولید ناخالص داخلی، سهم در تولید فناوری‌های پیشران جامعه، سهم در مدرنیزاسیون جامعه، تأثیر بر جامعه از مسیر اصلاح رویه‌ها و تکنیک‌های حکمرانی، و تقویت یا تضعیف اجتماعات محلی – نیستند (بر خلاف نقش صنایع ما). این شرکت‌ها بر بستر نظام اجتماعی-اقتصادی و سیستم حکمرانی‌ای فعالیت می‌کنند که اگرچه صنعت انرژی در آن مهم است، اما اصلی‌ترین پیشران اجتماعی، اقتصادی و سیاسی آن‌هم با فاصله بسیار با سایر پیشران‌ها نیست.

ایفای مسئولیت اجتماعی صنعت در قبال اجتماعات محلی نیازمند بازتعریف رابطه آن‌ها بر مبنای چهار اصل است، حتی اگر اجرای این چهار اصل مستلزم زمان‌برتر شدن اجرای پروژه‌ها شود:

۱-صنعت برای پیشبرد اهداف خود در مناطق عملیاتی و اجتماعات میزبان، خود را جایگزین کارکردهای حاکمیتی و ارائه خدمات توسط سایر نهادها نکرده، و برای تأثیرگذاری بر تصمیمات ایشان، از منابع مالی و توان سازمانی خود استفاده نکند. این کار در کوتاه‌مدت دشوار است اما از وابسته شدن اجتماعات محلی و شکل‌گیری انتظارات نادرست جلوگیری می‌کند.

۲-صنعت از طریق مطالعات ارزیابی تأثیر اجتماعی و ارزیابی محیط‌ زیستی استراتژیک، ملزومات توسعه محلی پایدار را شناسایی کرده، و در تعامل با سایر دستگاه‌های دولتی و نه به عنوان جایگزین آن‌ها، زمینه تقویت سازمان‌های محلی را فراهم کند.

۳-صنعت از طریق پایبندی به تقویت «زنجیره تأمین محلی» (Local Procurement Chain) ظرفیت‌های اجتماعات محلی را در زنجیره صنعت ادغام کرده و آن‌ها را تقویت کرده و توسعه دهد.

۴-صنعت از طریق برنامه‌ریزی برای هدایت سرریزهای غیرمالی و غیرمستقیم به اجتماعات محلی (سرریز فناوری، ظرفیت سازماندهی بخش خصوصی، تقاضای محصولات و خدمات از جامعه محلی و بالاخص سرریز عقلانیت فنی، بوروکراتیک و فرهنگی توسعه) در شکل دادن به هسته مدنی کارآمد و پایدار در اجتماعات میزبان صنعت نفت و گاز کمک کند.

مهندس زنگنه، وزیر نفت:

4-      مفهوم مسئولیت اجتماعی در صنعت نفت در چهار سال گذشته بسیار رشد کرده است، من به همکارانم در صنعت نفت توصیه می‌کنم که با دانشگاه‌ها پیوند قوی برقرار کنند.مدیران صنعت نفت، مشاوران صاحب صلاحیت در بخش اجتماعی داشته باشند،(چون) حوزه اجتماعی از نظر دانش بسیار عمیق است و در پیوند عمیقی با مشاورت اجتماعی وزارت نفت قرار گرفته‌اند و فعالیت‌های بسیاری خوبی را به ویژه در غرب کارون انجام داده‌اند.این کارها، کارهایی علمی است و نتیجه بسیار خوبی نیز برای ما دارند.تأثیر بسیار بالای علوم اجتماعی در پیشبرد بهتر عملکرد صنعت نفت مهم است.چهره های خشن فقر برای ما مسئولیت درست می کنند و ما نمی‌توانیم در یک محیطی که فاصله طبقاتی زیادی وجود دارد، زندگی کنیم. گرفتاری‌ها، برای ما مشکلات ایجاد می‌کند؛ ما به دلیل مسائل انسانی و اداره طبیعی و معمول کم هزینه اقتصادی کارها به‌طور حتم باید به این مسائل بپردازیم.توصیه می کنم مدیران به مسائل اجتماعی را به اهمیت بیشتری بدهند. ما باید با محیط اطرافمان همزیستی مسالمت آمیز داشته باشیم و اگر این همزیستی مسالمت آمیز را بپذیریم، این‌ موارد خود سبب می شود که فکر کنیم و راه حل بیابیم.مشغله کاری مدیران صنعت نفت در دوران بهره برداری پروژه‌ها بسیار زیاد است، (بنا براین) از همان ابتدای طراحی یک پروژه باید مسائل اجتماعی نیز دیده شده و مطالعه شود.

5-      وزیر نفت با اشاره فعالیت جدید وزارت نفت در ۲ منطقه غرب کارون و منطقه عمومی پارس جنوبی ادامه داد: ما براساس این مطالعات، ۲ برنامه پنج‌ساله را طراحی کردیم که این برنامه‌ها به مرور اجرا می شوند البته اجرای همه آن با وزارت نفت نیست و بخشی را تنها تأمین منابع می کنیم.به تازگی در شورای اقتصاد تصویب شد که سه درصد عواید طرح‌هایی که در این ۲ منطقه اجرا می شود صرف مسئولیت اجتماعی این منطقه شود، یعنی اگر ۲۰ میلیارد دلار طرح و پروژه اجرا شود، سه درصد آن معادل ۶۰۰ میلیون دلار می شود که برای این رقم بیش ۲ هزار میلیارد تومان می تواند هزینه شود و این غیر از مبالغی است که در اجرای طرح هزینه می‌شود و توسعه و اشتغال ایجاد می کند؛ این مبلغ برای کاهش فاصله‌ها و برای توانمندسازی مردم است.یکی از اقدام‌های خوبی که در سال‌های اخیر انجام شده است، توانمد سازی افراد است که با استقبال شدید مردم همراه شد، مردم مناطق عملیاتی با مدارک تحصیلی بالا، خواستار کار در تأسیسات صنعت نفت در سطح پایین بودند اما پیشنهاد وزارت نفت، آموزش این افراد برای یادگیری یک حرفه و تولید اشتغال برای آنها بود که با استقبال شدید مردم روبه‌رو شد.صحبتی که با مردم هویزه و دشت آزادگان در سفر به خوزستان که اوایل امسال انجام شده بود ، برگزاری دوره‌های توانمندسازی جوامع محلی و حتی کلاس های کنکور با استقبال زیادی از سوی مردم این مناطق روبرو شد.وزارت نفت نمی تواند به طور مستقیم درگیر همه امور مربوط به مسئولیت اجتماعی مانند انتقال برق به مناطق، راهسازی بپردازد و یا حتی امور مربوط به شهرداری را در مناطق عملیاتی انجام دهد و ما به آنها در انجام این امور کمک می‌کنیم و هر سازمانی وظیفه خود را انجام می‌دهد و قرار نیست وزارت نفت جای همه بنشیند اما نتیجه آن برای مردم است.وی با اشاره به این که هزینه‌های مطالعاتی انجام مسئولیت اجتماعی را نباید دست کم گرفت، ادامه داد: برای انجام طرح‌ها باید به‌طور حتم از مشاور و ناظر استفاده کرد.در زمینه مسئولیت اجتماعی تجربه‌های بسیاری در دنیا وجود دارد، ما در کنار استفاده از تجربه‌های دیگران می‌توانیم بر این تجربیات و تفکرات نیز بیفزاییم و روابط خوب و عمیقی را با مردم مناطق عملیاتی برقرار کنیم.

مهندس امیریان، مدیر نظارت بر طرح‌های عمران مناطق نفت‌خیز

6-      مدیر طرح‌های عمران مناطق نفت خیز بر ضرورت تشکیل واحد مسئولیت اجتماعی در شرکت‌های عملیاتی صنعت نفت تاکید کرد و گفت: صنعت نفت باید به نحوی عمل کند که مردم از فعالیت این صنعت در مناطق همجوار با محل سکونتشان احساس رضایت کنند.

صنعت نفت در قالب مسئولیت‌های اجتماعی به دنبال تمدنی جدید در غرب کارون و عسلویه است.وی به آماری از عملکرد مسئولیت اجتماعی صنعت نفت پرداخت و گفت: در دولت یازدهم ۴۷۶ پروژه در این حوزه به سرانجام رسیده است.در مجموع تاکنون ۳۵۵۷ پروژه مسئولیت اجتماعی به ارزش ۱۳700 میلیارد ریال از سوی صنعت نفت اجرایی شده است، ادامه داد: باوجود مضیقه مالی نفت در سال ۹۵، ۲۱۸ پروژه csr در صنعت نفت آغاز شد که از این میان ۱۲۷ پروژه تحویل داده شده است و برای اجرای آنها ۳۴۰ میلیارد ریال هزینه شده است.

مدیر نظارت بر طرح‌های عمران مناطق نفت‌خیز گفت: امسال افزون بر پیگیری پروژه‌های باقیمانده از پارسال ۴۲۰ پروژه مسئولیت اجتماعی را در دستور کار قرار داده ایم.وی از برنامه مدیریت عمران مناطق نفت خیز برای توانمندسازی ۲۵۰۰ نفر از جوانان بومی مناطق عملیاتی نفت و گاز خبر داد و افزود: خوزستان استانی غنی است که در رده‌های مدیریتی و فنی به نیروهای غیر بومی نیازی ندارد.با اشاره به عملکرد خوب صنعت پتروشیمی در حوزه مسئولیت اجتماعی ابراز امیدواری کرد که بخش خصوصی در این زمینه نقش پررنگ تری ایفا کند و همایش‌هایی از این جنس در آینده از سوی بخش خصوصی و نه دولت برگزار شود.

دکتر منوچهری ،معاون مدیر عامل توسعه و مهندسی نفت :

7-      در تهران 125 میلیون  مترمکعب گاز  روزانه مصرف می شود.یعنی معادل 5 فاز پارس جنوبی!!                              توسعه یک متن متوازن است و اگر رعایت نشود مشکلات زیادی به بار می آورد.

مهندس عراقی ، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران:

8-      حاکمیت، مفاهیمی مانند عدالت اجتماعی، محرومیت زدایی و ... پس از انقلاب ، ایفای مسئولیت‌های اجتماعی را در صنعت نفت به سمتی سوق داد که به جای توانمندسازی، خدمتگزاری را تعریف کردیم.خدمت به مردم مایه افتخار است، اما آنچه به توسعه پایدار مناطق می انجاند، توانمندسازی و نه خدمتگزاری صرف است.عراقی امکانات ارائه شده از سوی وزارت نفت در مناطق عملیاتی را در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی نسبت به پیش از آن بسیار زیاد و غیرقابل مقایسه خواند و گفت: با این وجود همچنان صنعت نفت بدهکار است چراکه هیچگاه ضابطه و استراتژی و قاعده مشخصی بر میزان ارائه خدمات حاکم نبوده است.خوشبختانه کار خوبی در مدیریت نظارت بر عمران مناطق نفتخیز در حال انجام است و با بودجه بندی، برنامه ریزی و تعیین چهارچوب، مسئولیت اجتماعی در صنعت نفت در حال هدفمند شدن و نظام مندی است.اقدامات در سطح صنعت تاکنون موجب افزایش تصدی گری شرکت های نفتی در حوزه CSR مربوط به این مناطق شده است.سطح فعالیت‌ها با توجه به رشد تصدی گری موجب عدم ایفای نقش دستگاه‌های حاکمیتی در مناطق شده و کمک‌های موردی یا پراکنده به صورت خودجوش و سنتی و براساس توقعات منطقی و غیرمنطقی مناطق و جوامع محلی صورت گرفته است.فقدان الگوی مناسب و روشی توام با استاندارد موجب شده که اقدامات صورت گرفته منجر به افزایش انتظارات غیرمنطقی و عدم توسعه پایدار در این مناطق شود.رعایت دستورعمل‌ها و استانداردهای ایزو ۲۶۰۰۰، ارائه گزارش های پایداری اقدامات شرکت‌ها در چارچوب معیارهای گزارش دهی، بهینه کاوی از تجربیات شرکت های بزرگ جهانی و فعال کردن کانون های تصمیم گیری به صورت فراگیر در صنعت نفت در زمینه مطالعه و بررسی طرح‌ها و درخواست‌های مربوط به حوزه CSR و سیاست گذاری‌های مربوطه در این حوزه از الگوهای مناسب جهت عملیاتی کردن مسئولیت اجتماعی است.وی از نقش مسئولیت اجتماعی در برندسازی شرکت ها گفت: توجه به کاهش آلودگی های زیست محیطی، کمک به رونق بازار اشتغال از طریق آموزش های فارغ التحصیلان و برون سپاری فرآیندهای کسب و کار شرکت در راستای توانمندسازی پیمانکاران نقشی بسزا در برندسازی شرکت‌ها دارد.

 مهندس کاظمی مقدم ، مدیرعامل شرکت ملی پخش فراورده های نفتی:

9-      انرژی مقوله‌ای است که پس از آب و غذا مهمترین امکان حیات بشر را تشکیل می دهد، رشد مصرف انرژی  پس از انقلاب صنعتی افزایش یافت و بشر بدون توجه به نگرانی‌های زیست محیطی استفاده زیاد از انرژی را آغاز کرد.درصد قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور ما صرف پرداخت یارانه‌های انرژی می‌شود، از این رو ایران از نظر شدت انرژی دارای رتبه دوم در جهان است.ایران در کنفرانس تغییرات اقلیمی پاریس متعهد شد که تا سال ٢٠٣٠ چهار درصد از انتشار کربن  بکاهد و در صورت توان تا هشت درصد نیز داوطلبانه در کاهش انتشار کربن تلاش کند.آلودگی محیط زیست و هوا نتیجه توزیع ارزان انرژی در ایران است.

شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران از سال ٩٢ اقدام به توزیع سوخت با کیفیت کرده است و برنامه ما برای آینده، این است که ۵۰ شهر را تا پایان این دولت از نعمت بنزین و نفت‌گاز یورو ۴ بهره مند کنیم.پیش از سال ۹۲ گاهی بنزن در هوا به ۲۰۰ پی پی ام می رسید، در سال‌های اخیر بنزن موجود در هوای تهران به عدد ۵ رسیده و میزان آلاینده گوگرد هوای شهر نیز از ده هزار پی پی ام به ۵۰ پی پی ام کاهش یافته است.حذف مازوت در نیروگاه‌ها یکی از دیگر از اقدام‌های شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران در جهت اجرای فعالیت‌های مسئولیت‌ اجتماعی بود.هم اکنون برای یک متر مربع ساختمان ٤٥٠ کیلو وات انرژی مصرف می‌شود در حالی‌که این میزان در اروپا کمتر از ٩٠ کیلووات است، البته در ساخت و سازهای جدید ٢٥ کیلووات انرژی برای هر مترمربع استفاده می‌شود.کارهای بسیار زیادی در خصوص مسئولیت اجتماعی صورت گرفته است اما رسانه ها بصورت سهوی یا عمدی آن را به خوبی پوشش نمی دهند. مسئولیت اجتماعی باج دهی نیست.ما 40000 میلیارد تومان خرج کرده ایم ولی هنوز برهم زننده و آلوده کننده محیط زیست هستیم!!!!!

سرکار خانم مهندس شاهدایی:

10-   زیرمجموعه‌های خصوصی و دولتی شرکت ملی صنایع پتروشیمی در ۲ منطقه ماهشهر و عسلویه در سه سال اخیر در مجموع ١٠٢ میلیارد تومان در بخش مسئولیت اجتماعی هزینه کرده اند.واژه CSR توانسته ماهیت اقدامات این صنعت را نمایان کند.شرکت ملی صنایع پتروشیمی در هر مکانی که برای اجرای پروژه وارد شده به دنبال ایجاد زیرساخت‌هایی برای عموم بوده است.شوراهای راهبردی متشکل از کمیته‌های فنی، مالی، دبیر و ... در این شرکت ملی صنایع پتروشیمی تشکیل شده و این شوراها به ریاست شرکت ملی صنایع پتروشیمی و همکاری تمام شرکتهای دولتی و خصوصی زیرمجموعه در جهت ادامه موفق و توسعه پایدار شرکت، مسئولیت های اجتماعی خود را ایفا کرده اند.اکنون هر زیرساختی که برای عموم تدارک دیده می شود، مدیریت آن نیز با ما بوده که این سبب می شود حجم زیادی انرژی در این زمینه صرف شود، در حالی که ما باید مدیریت منابع مالی را داشته باشیم، به همین دلیل شوراها ایجاد شد ، در سه سال اخیر، ٦٧ میلیارد تومان در منطقه پارس جنوبی و حدود ٣٥ میلیارد تومان هم در منطقه ماهشهر در زمینه‌های درمان، آموزش و پرورش، ورزش، سلامت، فرهنگ، ایجاد زیرساخت‌ها مانند راهسازی، مدرسه سازی و ... هزینه شده است.

دکتر گراوند، متخصص علم جامعه شناسی:

11-  برتری وزارت نفت نسبت به سایر وزارتخانه ها در مسئولیت اجتماعی آن است.مدیریت تغییر جوامع باید قبل از ورود صنعت به منطقه انجام پذیرد.در راستای نیازهای خود مهارتهای جوامع بومی را افزایش دهید.سطح عمومی جامعه را هم( که به شما مربوط نمی باشد) افزایش دهید.تقویت بخش اخلاقی یکی از نکات مهم در مسئولیت اجتماعی نفت است و روحانیون با توجه به سطح بالای تحصیلات کارکنان و دشوارتر شدن توجیه ایشان در مسائل مذهبی می بایست برنامه های فرهنگی را نیز ارتقا داده  و سطح علمی ایشان(روحانیان) نیز افزایش یابد و طی یک دوره و با برنامه ریزی دقیق ممیزی روحانیون شاغل در صنعت نفت انجام شود.

خانم طاهره خارستانی:

12-در گذشته به دنبال راضی کردن مشتری یا ذینفع بودیم الان به دنبال مشعوف کردن او هستیم.نسبت به گذشته نگاه ،برخورد و مطالبه جوامع محلی تغییر کرده و افزایش یافته است.نگاه از کار صرف به افزایش کیفیت نیروی انسانی و از رویکرد سنتی به رویکرد مبتنی بر افزایش درک متقابل تغییر کرده است.

دکتر محمد کرمانی:

12-یک شبه حرفه ای نمی شویم حداقل 10 سال طول می کشد.کسی که متوقف شود از حرفه ای گری افتاده است.کسانی که بین 10 تا 25 درصد از هرچیز که دارند سرریز اجتماعی دارند عمر طولانی تر دارند.

گودرزی مشاورمسئولیت اجتماعی صنایع پتروشیمی:

             13-فرید من می گوید : اساسا وظیفه بنگاه سود دادن است و در سایه سود می توانند به مسئولیتهای خود عمل کنند. اما چارز هندی می گوید:اساسا سخن فریدمن رد است و علاوه بر سود، پاسخ گویی به جامعه وظیفه آن است و این نظریه در حال حاضر قدرت بیشتری دارد.پس از سه سال برگزاری همایش وزارتخانه های دیگر هم با الگوبرداری از نفت، در حال برگزاری آن هستند. اما باید درست انجام شود تا به سمت کسب و کار و منبعی برای رانت و درآمد پیش نرود.